ÖZET
Alfred North Whitehead, Processs and Reality’de süreç metafiziğinin en önemli bileşenlerinden birisi olan deneyim kavramını Kartezyen köklerinden sökerek yeni bir ufka taşır. Deneyim, yalnızca bilinçli varlığın bir nesneyi deneyimlemesine indirgenemez; deneyim bilinci önceler, bilinç deneyimi değil. Öyleyse deneyim, yalnızca insan varlığının rasyonel deneyimine ve niteliklerden, tözlerden kurulu bir evrendeki özne-nesne mantıksal formuna indirgenemeyen aktüel bir dünya içerisinde düşünülmelidir. Aktüel dünya, varlıkların töz-nitelik ve özne-nesne ikiliği üzerinden işlediği bir dünya değildir; o, her aktüel varlığın birbirini deneyimlemeye açık olduğu oluş süreçlerinden meydana gelir. Her aktüel varlık bir diğerini deneyimlemeye yönelik bir potansiyel barındırır ve bu da aktüel varlıkların bir aradalığı anlamına gelen nexus (bağlantı noktası) düzlemi içerisinde mümkündür. Nexus, biri toplumsal diğeri toplumsal-olmayan iki eğilim taşır ve toplumsal eğilimleri içerisinde aktüel varlıklar bir toplumun bireyleri gibi kimi ortak yanlar ile örgütlenerek toplumlar oluştururlar ya da yeni bir örgütlenme için varolanı dağıtarak süregiden kaosa katılırlar. Ancak toplum ve kaos birbirine paralel ve asla değmeyen iki çizgi gibi değil, birbirini çaprazlayan birbirinin içine geçen çizgiler gibi düşünülmelidir. Her örgütlülüğün içerisinde kaotik olan barınır ve saf bir kaos da mümkün değildir; bu bakımdan her kaosa da örgütlülükler sızar. Whitehead’in kozmolojisinin sırrı kaos ve toplumsallık açısından evrenin kendisini örgütleyişinin öyküsünü deneyimin potansiyellerini dışlamadan anlatabilmesidir: Dayanışmanın kozmolojisi ya da kozmolojik dayanışma.
Anahtar Sözcükler: Süreç, deneyim, aktüel varlık, bengi nesne, gerçek potansiyel, Tanrı, dünya, toplum, nexus, fark, olay, bedenin ileliği.
ABSTRACT
In Process and Reality, Alfred North Whitehead introduces a new horizon to the concept of experience, that is one of the most significant components of the process metaphysics, by dissassembling its Cartesian roots. The concept of experience cannot be reduced to being experienced of an object by a conscious being. Unlike consciousness, experience precedes consiousness. Thus the concept of experience must be thought in an actual world that cannot be reduced neither to the rational experience of human being nor the logical form of subject-predicate in a universe constructed by substances and qualities. Actual world doesn’t function in a substance-quality or subject-predicate form but it consists of the processes of becoming in which each actual entity is open to experience each other. Each actual entity has a potential intended to experience the other which is possible on the plane of nexus that means the togetherness of actual entities. Nexus bears two inclination in itself, one is social and other is non-social. In their social tenderness actual entities may form societies by organizing around some common characteristics likewise the members of a society or they may join the current chaos by dismantling the established organization for a new one. But the society and chaos cannot be thought in the sense that they are parallel lines cannot thouch one another, rather they are transversing, intertwining lines. All organizations bear chaos in itself and there is no pure chaos; in this respect organizations leak to the chaos. The mystery of Whiteheadean cosmology is its ability to tell the story of the universe organizing itself in terms of chaos and society without excluding the potentialities of experience: cosmology of solidarity or cosmological solidarity.
Keywords: Process, experience, actualentity, eternalobject, realpotential, god, world, society, nexus, difference, event, withness of the body.