ÖZET
Özgürlüğün neliği problemi, düşünce tarihinde çokça tartışılmış olmasına rağmen, özgürlüğün anlamını toplumsallığa ve hatta doğaya kadar taşıyan ve sanat ile bağını kuran ender düşünürlerden birisi Herbert Marcuse’dur. Ona göre olgusallık veya onun günümüzdeki yeni görünümü olarak kapitalizm, insanlara aşılamayacağını vaad ettiği bir toplumsal düzen dayatmaktadır. Ancak Marcuse’a göre bu olgusallık, tek boyutlu tekno-ekonomik toplum, pekâlâ sanatın dönüştürücü gücü sayesinde doğaya, topluma ve insana yeni bir bakış ile aşılabilir. Bu doğrultuda makalede, öncelikle Marcuse’un bağlı olduğu Frankfurt Okulu’nun görüşleri ana hatları ile ifade edilmiş ardından Marcuse’un mevcut toplumsal düzenin analizinin iki temel ilkesi olan “olgusallık ilkesi” ve “performans ilkesi” açıklanmıştır. Marcuse’un, olgusallık ilkesini, kurumların tarihsel süreçte, birey ve toplum üzerinde bir baskı aracına dönüşmesi olarak ve aynı bağlam içinde olgusallık ilkesinin güncel bir görünümü olarak performans ilkesini ise, kapitalist sistemin, rekabetçi ve verimlilik odaklı çalışma hayatı anlayışı içinde, bireylerin emeğine yabancılaşması durumu olarak belirlediği ortaya koyulmuştur. Olgusallığın analizi içinde son olarak Marcuse’a göre yeni-kapitalizmin, kendi sisteminin devamlılığını sağlamak için insanlara, topluma ve doğaya dayattığı sömürü düzeninin temel özellikleri ve yeni görünümlerine yer verilmiştir. Olgusallığın Marcuseçu analizi ortaya konduktan sonra, Marcuse açısından, insanın ve toplumun özgürleşme sürecinde temel rollerden birine sahip olan sanatsal ya da estetik yaklaşımın gerek insan doğası gerekse fiziksel doğa anlayışı üzerinde oynayabileceği pozitif rol ortaya konmuştur. Son olarak ise Marcuse’a göre doğaya sanatsal bakışın ne anlama geldiği ve sanatın hangi özelliği nedeniyle ifade edilen olgusallığın, tek boyutlu toplumun, aşılmasına öncüllük ettiği, özgürlüğün imkanlarından biri konumuna geldiği açıklanmıştır. Böylece Marcuse’un özgürlük, doğa ve sanat arasında kurmuş olduğu ilişki biçimi tamamlanmıştır.
Anahtar sözcükler: Olgusallık, özgürlük, sanat, doğa, yeni-kapitalizm, Frankfurt Okulu.
ABSTRACT
Herbert Marcuse is one of the rare thinkers who carries the meaning of freedom to sociality and even nature, and establishes a link between art and freedom, even though the problem of what is the nature of freedom has been discussed extensively in the history of thought. For him, capitalism which is the actual appearance of the reality or the reality imposes a social order on people that it claims is inevitable. However, according to Marcuse, this reality or one-dimensional society can be overcome with a new perspective on nature, society and human beings thanks to the transformative power of art. In this regard, in the article, the basic views of the Frankfurt School, of which Marcuse is a member, were expressed, and then the "reality principle" and "performance principle", which are the two basic principles of Marcuse's social analysis, are explained. It has been revealed that Marcuse determined the principle of reality as the transformation of institutions into a means of pressure on the individual and society in the historical process. In the same context, it was stated that Marcuse presented the performance principle, which is the current view of the reality principle, as the alienation of individuals to their labor within the capitalist system, which has a competitive and productivity-oriented understanding of working life. Concerning the social analysis of Marcuse, it is finally explained that the basic features and forms of the order of exploitation that neo-capitalism imposes on people, society and nature to ensure the continuity of its system. After revealing the Marcusecu analysis of reality, the artistic or aesthetic approach, which has a fundamental role in the solution proposals of Marcuse for the liberation process, can play a positive role on both human nature and physical nature understanding. Finally, according to Marcuse, what is the artistic view of nature and how art provides freedom was explained. Thus, the relationship that Marcuse established between freedom, nature and art was completed.
Keywords: Reality, freedom, art, nature, neo-capitalism, Frankfurt School.