ÖZET
Onuncu yüzyıl İslam filozofu EbûNasr Muhammed el-Fârâbî’ye göre ağızdan çıkan sesler zihindeki anlamlara işaret eder. Zihindeki anlamların bütün insanlar için aynı, ancak toplumlara göre şekillendiğinden dillerin birbirinden farklı olduğunu beyan eden Fârâbî birincisinin mantığın, ikincisinin ise gramerin alanına girdiğini belirtir. Bununla beraber, gramer biliminin sözleriçin belirlediği kuralların benzerlerini mantık biliminin de zihindeki akılsallar için belirlediğini söyleyen Fârâbî bu ikisi arasında bir analoji kurar. Gramer bilimiyle sözcükler arasındaki ilişkiyi, mantık bilimiyle akılsallar dediği anlamlar arasındaki ilişkiye benzeten Fârâbî’nin bu görüşü, Arapça’damantık teriminin kendisinden türediğini belirttiğinutk kavramına dayanır. Çünkü bukavram zihinsel süreçler olan iç konuşma dilsel ifadeler olan dış konuşma ile bu ikisinin tâbi olduğu akıl ile birlikte üç anlamı birden içerir.
Anahtar Sözcükler: İslam felsefesi, dil felsefsi, nahiv-mantık tartışması, Kitâbu’l-Hurûf, İhsâ’ül-Ulum.
ABSTRACT
According to the tenth-century Islamic philosopher Abū Nasr Muhammad al-Fârâbî the vocal sound of speech indicates meanings extent in the mind. For al-Fârâbî such meanings in the mind are universal for all human beings, but he also affirms that the reason for the manifest differences in human languages derives from their being differently shaped by the varying societies in which they are used. Moreover, al-Fârâbî categorizes meanings in the mind as belonging to the science of logic whereas the differences in languages belong to that of grammar. Nevertheless, al-Fârâbî also asserts that the rules of words that are determined by grammar are similiar to those of the mental intelligibles determined by logic. Hence he establishes an analogy between the two sciences. He does this through his use of the concept of nutq, the term from which the Arabic word for logic – mantiq– itself derives. That is because for al-Fârâbî, the term encompasses mental processes as interior speech and linguistic expressions as exterior speech, both of which are themselves subject to reason. As such, theterm is tripartite.
Keywords: Islamic philosophy, language philosophy, grammar-logic debate, Kitâb al-Hurûf, Ihsâ’ al-‘Ulûm.