DESCARTES’IN FELSEFESİNDE DOĞRULUK İLE ETİK İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR TARTIŞMA

ÖZET

Bu metnin birincil hedefi Descartes’ın metafizik ve bilgi anlayışı ile ahlak konusundaki görüşleri arasındaki bağlantıya dair tartışmalara, onun bu konudaki yaklaşımını karakterize eden temel sorun ve gerilimlere odaklanmak suretiyle katılmaya çalışmaktır. Bu hedef ışığında Descartes’ın farklı çalıĢmalarında bulunan ahlak üzerine düĢünceleri ana hatlarıyla ele alınacaktır ama ahlak üzerine tüm görüşlerinin ya da bunlarla ilgili tüm tartışmaların sistematik bir dökümü yapılmayacaktır. Bu yolda, Descartes’ın ahlak üzerine görüşlerini göz ardı edilebilir gören yaklaşımların aksine, bu görüşlerinin, özgünlüğü kadar sergilediği gerilimlerle de göz ardı edilmeyecek denli zengin olduklarını ve dolayısıyla hem onun bir bütün olarak felsefesini daha iyi değerlendirebilmeye hem de modern felsefe içinde doğruluğun ve etiğin ilişkilenme tarzına ilişkin tartıĢmalara ışık tutmaya muktedir olduğunu savunacağız. Descartes’ın ahlak anlayışının kendine özgü yapısını ve içerdiği iddia edilen gerilim ve sorunları açık kılabilmek için, Kartezyen doğruluk ve yöntem anlayışının, bilen özneyi genel olarak değerler alanından özel olarak ise onun kendini ahlaki bir fail olarak oluĢturma sürecinden tamamen kopardığını iddia eden Michel Foucault’nun eleştirisinin bize sunduğu bakış açısından ve özel olarak “kendilik pratikleri” kavrayışından faydalanacağız. Sonuç olarak, Descartes’ın ahlak anlayıĢını, tüm safhalarıyla, sergilediği tüm gerilim ve sorunlar ile ele almanın, onun bu gerilimlerle uğraşmaktan vazgeçmediğini, doğruluk ile ahlakı uzlaştırma çabası içinde ahlaki failin otonomisi üzerine düşündüğünü, insanların tutkularına hâkim olabilmesi, kendilerinin dünya içindeki yerlerini/değerlerini anlayabilmeleri için ne salt düşünsel bir kendini bilmeyle ne de salt bedensel, tıbbi denebilecek tavsiyeler ile sınırlı olan kendi özgü bir kendilik kaygısı (zihinsel ve bedensel pratikler, alıştırmalar, alışkanlık geliştirmeler vb.) geliştirmeye çalıştığını açığa vurduğu savunulacaktır.

Anahtar sözcükler: Descartes, ahlak, doğruluk, kendilik pratikleri, erdem, tutkular.

ABSTRACT

The main objective of this text is to be able to participate in discussions about the relation between Descartes' understanding of metaphysics and knowledge and his views on ethics, by focusing on the main problems and tensions that characterize his approach to this subject. In the light of this goal, main ideas of Descartes' understanding of morality will be considered in his different works, but this won’t be a systematic exposition of all his views on morality or all discussions related to these views. In this way, contrary to the approaches that regard Descartes' views on morality as negligible, we will defend that these views, including with the tensions they display are rich enough and original not to be ignored. We will try to display that his morality conception can help us to better evaluate his philosophy as a whole and also capable of shedding light on the debates about the relation between the truth and ethics in modern philosophy. In order to make clear the unique structure of Descartes' moral understanding and the tensions and problems that it allegedly contains, we will use the perspective and concept of “practices of self” of Michel Foucault who argues that the Cartesian understanding of truth and method completely detaches the knowing subject from the field of values in general, and from the process of forming himself as a moral agent in particular. As a result, considering Descartes' understanding of morality, with all the tensions and problems it exhibits will provide us the fact that he does not give up dealing with these tensions and he insist on improving his views about the autonomy of the moral agent with an effort to reconcile truthiness and morality. So, it will be argued that he is trying to develop his own “care of self” conception (mental and physical practices, exercises, habit formations, etc.), which is limited neither with purely intellectual self-knowledge, nor only bodily, medical advices, by which people can learn to moderate their passions and be able to determine their place and values’ in the world.

Keywords: Descartes, morality, truthiness, practices of self, virtue, passions